दुइ दिने 'हायमनदास राई किरात जन्म शतवार्षिकी संगोष्ठी' गोरूबथानमा सफलतापूर्वक समापन....

 साहित्य अकादमी नयाँ दिल्ली अनि साझा साहित्य संरक्षण संस्था को संयुक्त आयोजनमा आयोजित संगोष्ठी

सौराज राई, गोरूबथान, २ सितम्बर २०२३ : साहित्य अकादमी नयाँ दिल्ली अनि साझा साहित्य संरक्षण संस्था गोरूबथानको संयुक्त आयोजनमा आयोजित दुइ दिने 'हायमनदास राई किरात जन्म शतवार्षिकी संगोष्ठी' आइतबार समापन भयो। संगोष्ठीमा उपस्थित साहित्य अकादमी नयाँ दिल्ली नेपाली भाषा परमार्श समितिका संयोजक शंकरदेव ढकालले उक्त दुइ दिने संगोष्ठी अर्थपूर्ण ढंगमा सफल बनेको घोषणा गर्दै आगामी वर्षदेखि गोरूबथानलाई अकादमीबाट दुइवटा कार्यक्रम दिइने जानकारी गराए। त्यसरी नै हायमनदास राई किरातका सम्पूर्ण कृतिहरूलाई एक ग्रन्थको रुपमा प्रकाशित गरिने घोषणा गर्दै यसको प्रकाशन गर्ने अभिभारा आफुले लिने बताए। अर्कोतिर दुइ दिने संगोष्ठीमा प्रस्तुत गरिएका १३ जनाको कार्यपत्रलाई साहित्य अकादमी नयाँ दिल्लीले पुस्तकको रुपमा प्रकाशित गर्ने पनि अवगत गराए।

आफ्नो अति व्यस्तताबीच पनि गोरूबथान आइपुगेका संयोजक ढकालले सहआयोजक साझाले आफ्नो जिम्मेवारीलाई निष्ठापूर्वक निर्वाह गरेर अकादमीको कार्यक्रम सफल बनाएकोमा बधाई दिँदै अकादमीको पक्षबाट आभार प्रकट गरे।

दोस्रो दिनको संगोष्ठीको पहिलो सत्रको अध्यक्षता वरिष्ठ साहित्यकार प्रदीप गुरुङले गरेका थिए। यस सत्रमा कालेबुङबाट हिरा छेत्रीले 'हायमनदास राई किरातका कथाहरूमा ग्रामीण जीवन', डा इन्द्रबहादुर छेत्रीले 'हायमनदास राई किरातका कथाहरूका प्रवृत्ति', मन नारायण प्रधानले 'उपन्यासकारको रुपमा हायमनदास राई किरात' शीर्षकमाथि आ-आफ्नो कार्यपत्र प्रस्तुत गरे।

त्यसरी नै साहित्यकार गुमानसिंह राईले अध्यक्षता गरेको दोस्रो सत्रमा उत्तर बंगाल विश्वविद्यालयका पूर्व प्राध्यापक डा नरेश चन्द्र खातीले 'हायमनदास राई किरातका कथाहरूको भाषिक अध्ययन', दार्जिलिङ सरकारी महाविद्यालयकी प्राध्यापिका डा सुजाता रानी राईले 'किरातका कथामा किराती संस्कृतिको अध्यायन', वरिष्ठ साहित्यकार उदय थुलुङले 'हायमनदास राई किरातका कथाहरूमा सामाजिक चेतना' शीर्षकमाथि कार्यपत्र प्रस्तुत गरे। अर्कोतिर अन्तिम सत्रको अध्यक्षता वरिष्ठ साहित्यकार विलियम फिपन सोल्टीले गरेका थिए। जसमा गोरूबथान कलेजका प्राध्यापक डा ज्ञानेन्द्र याक्सोले 'हायमनदास राईका साहित्यिक सामाजिक व्यक्तित्व', बागडोग्रा कलेजकी प्राध्यायपिका सरिता समदर्शीले 'कविका रुपमा हायमनदास राई किरात', वरिष्ठ साहित्यकार वसन्त थापाले 'शताब्दी पुरुष हायमनदास राई किरात' शीर्षकमाथि कार्यपत्र प्रस्तुत गरे।

साझा साहित्य संरक्षण संस्थाका सचिव रुस्तम शर्माद्वारा संचालित समापन दिनको संगोष्ठीलाई सम्बोधन गर्दै नेपाली भाषा परामर्श समितिका सदस्य सुवास सोताङले दुइ दिने संगोष्ठीलाई सफल बनाउन सहयोग पुराउने सबैप्रति आयोजक पक्षबाट हार्दिक आभार व्यक्त गरे।

आजको दोस्रो दिन वरिष्ठ साहित्यकार टीबी चन्द्र सुब्बाद्वारा लिखित पुस्तक भारतीय नेपाली साहित्यका निर्माता हायमनदास राई किरात नामक पुस्तकको लोकार्पण कार्यक्रमका अतिथिहरूको बाहुलीबाट गरियो।

स्मरण रहोस् पहिलो दिनको पहिलो सत्रको अध्यक्षता डा. जीवन नाम्दुङ, पूर्व संयोजक साहित्य अकादमी नयाँ दिल्ली नेपाली भाषा परामर्श समितिले गरेका थिए भने यस सत्र अवधि 'भारतीय नेपाली साहित्यमा किरातको स्थान' शीर्षकमाथि सपन प्रधान (खरसाङ महाविद्यालय) ले कार्यपत्र प्रस्तुत गरे। त्यसरी नै सुजाता रानी राईद्वारा अध्यक्षता गरिएको दोस्रो सत्रमा विजय ब्लोन (गोरुबथान) ले 'हायमनदास राईको जीवनी र उनको साहित्यिक योगदान' अनि समिर राई शान्ति (गोरुबथान) ले 'प्रकाशनका रुपमा हायमनदास राई किरात' सीताराम काफ्ले (कालेबुङ) ले 'किनाराकृत केही नमिलेका रेखाहरू: एक अध्ययन' शीर्षकमाथि आ-आफ्नो कार्यपत्र प्रस्तुत गरेका थिए। पहिलो दिनको कार्यक्रमलाई देबेन्द्र कुमार दिवेश पश्चिम बंगाल क्षेत्रीय सचिव साहित्य अकादमी, सुवास सोताङ सदस्य नेपाली भाषा परामर्श समिति, तरूण राई सभापति साझा साहित्य संरक्षण संस्था, हायमनदास राई किरातकी छोरी लक्ष्मी राई आदिले सम्बोधन गरेका थिए। संजय प्रधानद्वारा संचालित पहिलो दिनको कार्यक्रममा साझा साहित्य संरक्षण संस्थाका सचिव रुस्तम शर्माले धन्यवाद ज्ञापन गरेका थिए।

कार्यक्रममा साहित्य अकादमी क्षेत्रीय सचिव पश्चिम बंगाल राज्य देवेन्द्र कुमार दिवेश, गोरूबथान लगायत सिक्किम , दार्जिलिङ, कालेबुङ, खरसाङ, सिलगढी, डुवर्स आदि क्षेत्रका साहित्यकार, साहित्यानुरागी, शोधार्थी, विभिन्न साहित्यिक संस्थान, विद्यालय, महाविद्यालयका शिक्षक शिक्षिका, विद्यार्थीहरूको उपस्थिति रहेको थियो।

त्यो टुहुरो केटो - तरुण राई

जिउनु एउटा अपरिहार्य हो

जिउनु एउटा बाध्यता हो

यस्तै जिवाइभित्र जिउँदैछ

त्यो टुहुरो केटो ।

भत्किएका मनहरुमा

हराएको अलिकति उज्यालो खोज्दै

समयले कोर्रा हानेका जीवनहरुमा

हराएको अलिकति वसन्त खोज्दै

जिउँदैछ त्यो टुहुरो केटो ।

आफैभित्र आफै हराएर

आफ्नै भोगाइसित बिसञ्चो जिन्दगी बोकेर

अपांग आकांक्षाहरु

इन्द्रेनी रहरहरु

रातमा सपना ओछ्याएर

दिनमा विपना ओडेर

जिउँदैछ त्यो टुहुरो केटो ।

पीडाको पोखरीमा चुर्लुम्म डुबेर

दुःखका अनगन्ती पहाडहरु बोकेर

कहीँ कतै बिहानी पलाउँछ कि भनी

कहीँ कतै घाँम लाग्छ कि भनी

जिउँदैछ त्यो टुहुरो केटो ।

जलाएर आफ्ना रंगीन सपनाहरु

भोग्दा भोग्दै जीवनका दुखाइहरु

आफ्ना मनभरि सजाएर

नदी जत्रै आँसु बगाएर

नयाँ क्षितिजको प्रतीक्षामा

जुनेली रातको खोजीमा

जिउँदैछ त्यो टुहुरो केटो ।।

रविन्द्र रिजालका कविता

त्यो दिन म घामपानीका कुरा खोतल्दै थिएँ,
अतृप्त मनशाले,
बादलमा झटारो हानेर सौर रसाएझैँ,
सुशेलीले हिमाल खोपेर मुहान फुटाई,
उर्लेको खहरे जस्तै,
 म र मेरा भावना हरू छताछुल्ल भएका थिए।
त्यतै कतै प्रकृतिको आँगन माझ मन पोखिएको कुनोनेर
 आफ्ना विचार र अभिव्यक्तिको साझा चौतारीलाई,
 एउटा वृत्त - सम्वृद्द आकार दिन खोज्दै थिएँ ।
 कलियुगका कुरालाई, कनिकुथीको साहित्यले
ड्कार्दै, शब्दका तरंगहरू फिजाउन खोज्दै थिएँ
, मेरो प्यारो संसारमा,
आँखा अगाडि डाँडापारीका दौँतरीहरू परेड खेल्दै थिए,
 एक चोटि पढ्नै पर्ने,
 लेख्नै पर्ने कुनै कथालु खसखसले उक्साइरहेको थियो,
 फेरि सोचेँ साहित्य जीवनको निम्ति हो,
रहस्यमय विज्ञान देखि अद्भुत समाज सम्म हो,
 तै पनि छैमलेको बबुरो र पाँचथरे साईँलोका अभिव्यक्तिसँग बहकिँदा
, जोतारे शब्दहरू शब्द रहेका थिएनन्,
 कुनै घायलका तरही मुसायरा जस्तै,
 मेरा यात्राका सुस्केराहरू,
 डायरीको पाना बाट जुर्मुराउँदै उठेर,
 प्रतिबिम्बित हुँदै,
 पानीफोटोमा टिल्पिलाउँदै थिए,
 मानौँ - कृष्णपक्षको चाँदनीले समुन्द्रमा छलाङ् मारेको छ।
 यस्तो समय र परिवेशमा,
 म जस्तो भाते चोरलाई साइबर चौतरीका गफगाफ
, प्रदीप, अर्चना, सुशील, अञ्जलि,
 प्रवेश वा कुनै नेपाली केटीका अजब गजबका कुरा,
 नेपाली ब्लगर र नेपालीका गन्थन पढ्दैमा,
 दुर्जेय चेतना प्राप्त भो भनेर,
 भो न-कुरा गरम, किनकि म बुझ्छु,
 घर आँगन छोडेर, बाईरोडको बाटोमा निस्केपछि आफू
  सडकका अभिलेखको पात्र भइन्छ,
आफ्नै भनेका कति कुरा आफ्नै हुँदैनन्,
 र यो? यो त फगत् युटोपिया को खोजीमा हिँडेको यात्राको
, एउटा अन्त्यहीन शुरुवात हो।

पहाड़ अनि यो मन - विजय सुब्बा

खड़ेरी पहाड़
अनि डढ़ेलो मनहरू
जल्दैछन् निरन्तर!
डढ़ेर मनबाट विश्वासहरू
जलेर तनबाट आस्थाहरू
जॉंदैछन् निरन्तर
सर्वस्व जलेर|
अट्टालिका भवनहरू त
चिस्याइन्छ "एसी"द्वारा
चिसिएका मनहरू
वियर र ह्विस्कीका चुस्कीहरूले
तताइन्छ सॉंझमा
तर .............
पहाड़ी कन्दराका फुसका झुप्राहरूमा
के डढ़ेन र? के जलेन र?
जलेर मनबाट स्वाभिमानहरू
डढ़ेर परिवेशबाट आस्थाहरू
बलेर हुरहुरती अनुशासनहरू
विध्याश्रमबाट/परिवेशबाट
धूवॉं भै आकाशमा मिले|
खरानी भै धरतीमा बिले|
अझै बल्दैछ परिवेश
नैतिकता जल्दैछ
सदिच्छा बल्दैछ
डढ़्दैछ निरन्तर/हुरहुरती बल्दैछ|
खै के रह्यो र बॉंकी
जल्नलाई
सद्भावना र मानवता त अघिबाटै
सर्वस्व खरानी भइसके
योग्यताका प्रमाण-पत्रहरू पनि
प्रतिभाहरूका हॉंचसितै
जल्नलाई तयार छन्?
खै के महत्व र यीहरूको
हाम्रो बचाइँमा
विद्यमान कहालीलाग्दो परिवेशमा|
खै के डढ़ेन र?
डढ़ेर सिन्दूर सिउँदोबाट
विधवाको
फुटेर भाग्य चकनाचूर
अनाथहरूको
अस्मिता र अस्तित्वको कथा
मात्रै परी कथा भए|
जलेर हरियापनहरू
स्वार्थका दाउराहरूले
नाङ्गै भएको पखेरा हुँदो
कस्तो सप्रेको कुष्ठाको खेती!
कस्तो सप्रेको स्वार्थको खेती!
विश्वास डढ़ेर/नीति जलेर
खङ्गार भएको छ
शान्त तर अन्योल बस्तीहरूमा
रम्य परिवेशमा
मनोहरी, मादकता पहाड़को
महकता सुनाखरी र सयपत्रीको
स्वार्थको दुर्गन्धमा कता विलीन भो?
बस धूवॉं छ/आगो छ/खरानी छ
डढ़्दैछ सर्वस्व
\यो तन
यो मन
यो चिसो पहाड़॥

अन्तर्वार्ता- हायमानदास राई 'किरात' संग केहीक्षण्

CLICK to enlarge

अन्तरमनको यात्रा- जगदिश घिमिरे

अन्तरमनको यात्रा               लेखक: जगदीश घिमिरे
         
भाग एक देखि भाग चौध सम्म    (श्रव्य कथा) 

Antarmanko Yatra 01

Antarmanko Yatra 02

Antarmanko Yatra 03

Antarmanko Yatra 04

Antarmanko Yatra 05

Antarmanko Yatra 06

Antarmanko Yatra 07

Antarmanko Yatra 08

Antarmanko Yatra 09

Antarmanko Yatra 10

Antarmanko Yatra 11

Antarmanko Yatra 12

Antarmanko Yatra 13

Antarmanko Yatra 14